De leraar die niet wilde lesgeven
Waarom het begrip "lesgeven" me niet bevalt
Disclaimer: Dit is mijn persoonlijke verhaal. Dit is geen kritiek op mensen in het onderwijs. Ik ken jouw motieven niet om daar te gaan werken. Echt niet. Als "lesgeven" voor jou een vertrouwde term is, waar je goed mee uit de voeten kunt, prima. Ik respecteer die opvatting dan ook. Over iets wat je niet kent mag je niet oordelen. En... ieder zijn beroep. Maar dit is wel een verhaal over hoe ik destijds school heb ervaren. En - wat belangrijker is - hoe school nog steeds functioneert.
Op school snapte ik niet waarom al die kennis in mijn hersens gestampt diende te worden. Alles kwam als vanuit de hemel zomaar neergedaald. Die door de klas heen zwevende vraag-met-het-vraagteken "Waarom moeten we dit leren" was een taboe - het was namelijk enorm riskant om die vraag te stellen. De olifant in het klaslokaal. Fatsoenlijke antwoorden kwamen er trouwens nooit. Dat wist je van te voren al.
Valsspelen
Het hele concept dat ik als kind of leerling "dingen niet wist" - oef wat had ik daar een hekel aan! Ik vond dat een vorm van disrespect voor mij - en voor kinderen in het algemeen. Als je nooit vraagt wat een kind wil of weet, kom je er ook nooit achter. Duh... Dus werd daar nooit naar gevraagd. Het was gewoon niet belangrijk. Ach... als je er niet naar vraagt dan bestaat het toch niet? Heel simpel! Was dit niet een heel eenvoudige manier om jezelf een imago aan te meten van "de autoriteit"? Want zo leerden we het... Maar het is een valse start! Heb ik ooit gekozen voor die specifieke kennis die jij toevallig wel kent? Nou nee. Maar je dringt die kennis wel aan mij op? Ja. In een verplicht systeem? Ja. Waar zijn de spelregels dan? Die wil ik eerst graag lezen. Een spel waarvan ik de regels niet ken en waarvoor het wel de bedoeling is dat ik meedoe. En als je daar vragen over hebt ben je lastig en volgt er disciplinering. Ga maar naar de directeur.
De hiërarchie zit er meteen al ingebakken, vanaf dag 1. De leraar weet het en jij niet. Het leunt tegen vernedering aan. Zo ervoer ik school, vooral VO, maar ik had er toen geen woorden voor.
Nu wel.
Leren ondersteunen
'Lesgeven' en 'leren' staan op gespannen voet met elkaar. Laat ik beginnen met uit te spreken dat ik leren leuk vind. Zo, dat is eruit. Leren is vooral: nieuwsgierig zijn, ontdekken, zoeken, speuren, uitproberen, al doende kennis opdoen en die toepassen. Wat je dan allemaal te weten komt, hangt van de persoon, diens interesses en diens ontwikkeling af. Zou je denken, toch? Maar nee. Niet op school. Want school maakt daar een gedwongen systeem van. Wat je daar moet leren staat tot op elk detail van te voren vast. En je hebt er geen invloed op. Niks avontuur, niks speurneuzen. Raar toch?
Lesgeven is een term die bij de leraar (docent) hoort, die is de actor. Voor de leerling gaat dit gepaard met passiviteit, het consumeren van kennis.
Leren hoort bij degene die leert. Die is de actor in het leerproces. De leraar/docent is daarbij een steun, coach, wegwijzer, facilitator en soms ook inspirator.
Een aantal mensen die mij goed kennen vindt dat ik een goede leraar zou zijn. Ik? Een goede leraar? O ja, ik zou wel degelijk aan een ander - of dat nou een kind is of een volwassene, zo groot is dat verschil nou ook weer niet - het een en ander kunnen bijbrengen.
Voorwaarden zijn:
- de lerende heeft de wil om iets te leren
- de lerende heeft een leeruitdaging (althans zo wordt dat ervaren)
- de lerende is bereid om met aangedragen hulp aan de slag te gaan
- ik kan met mijn kennis van waarde zijn
Weet je wat het leuke is als je zo met leren omgaat? Zolang de lerende zelf vooruitkomt, ben je als leraar niet nodig. Hoe cool is dat! Dan wordt leren een heerlijk samenspel, waarin je kunt genieten van de vooruitgang. Samen nieuwe leervragen zoeken en formuleren. Nieuwe avonturen aangaan!
Kennisbehoefte is iets relatiefs: het is de afstand tussen wat je weet en wat je nog wilt weten. En dat gebiedje kan zich overal in het betreffende kennisdomein bevinden. Er zit dus een gat, een afstand tussen wat is en wat er nog gaat komen. Daar zit de motor van het leren en daar kan een leraar een rol spelen. Maar het blijft een samenspel. Een dans! De leerdans.
Maar er is meer: de grootste leeruitdagingen - en de hoogste leersnelheden - komen voort uit een innerlijke, sterke behoefte. Dat kan nieuwsgierigheid zijn, maar ook een gemis. In het menselijk leven is er vaak sprake van een bepaalde behoefte aan 'iets' dat een bestaand, praktisch probleem oplost. Dat 'iets' is er in eerste instantie nog niet.
Uitvinden
Dat zet creatieve leerprocessen in gang. Een voorbeeld. Een ondernemer had een eigen bedrijf en wilde zijn boekhouding gewoon liever zelf organiseren. Hij leerde zichzelf programmeren. Et voilà! Lotus 1-2-3 was geboren! De eerste spreadsheet! Een tooltje om berekeningen mee te maken. Inmiddels kent iedereen het, onder de naam Excel.
Een ander prachtig voorbeeld is "The Boy who Harnessed the Wind" over een jongen in Malawi. Zijn dorp leed honger door de jarenlange droogte. Steeds meer dorpelingen gaven de moed op. Hij niet. Hij ging stiekem naar de bibliotheek en leerde alles om een windmolen te maken (uit een fietswiel) waarmee een elektrisch pompje werd aangedreven. Het dorp had weer vers water! En dus weer toekomst! Waar gebeurd. klik hier.
De wil om te leren
Daar waar de wil om iets te leren aanwezig is - bij de lerende dus, niet bij de docent, dit is zo belangrijk! - en de weg naar die kennis is ingeslagen, ja daar zou ik iets kunnen bijdragen, zelfs wanneer het kennisgebied niet direct tot mijn eigen kennisdomeinen behoort. Als de kennis precies zit in dat leergebiedje, dan kan je iemand verder helpen. Dat noemen ze de zone van naaste ontwikkeling. En dan nog probeer ik meestal eerst alleen maar een hint te geven om de boel weer aan het stromen te krijgen. Er is een veelheid aan techniekjes, zoals het probleem even klein maken. Of een voorbeeld noemen. Lateraal denken, daar houd ik ook van. Metaforen gebruiken. Dat vind ik leuk!
Leer een kind niet wat hij moet weten, maar waar hij moet kijken
Dat noemen ze 'scaffolding' oftewel je bent standby, en als er echt even wat hulp nodig is kom je die brengen en zoek je samen naar een doorgang.Maar die opvatting is in het reguliere onderwijs ver weg.
De meeste leraren denken dat ze pas iets aan een kind kunnen 'leren' ('teaching' is iets anders dan 'learning', het Engels is daar veel duidelijker in) wanneer ze zelf meester over de inhoud zijn
Een paar voorbeelden uit mijn eigen leven
Pas toen ik zelf een tuin had, en zin om daar iets moois van te maken, begon ik de namen van de planten die ik mooi vond, te leren en onthouden. Dat communiceert makkelijker met het tuincentrum bijvoorbeeld. Maar ook wilde ik er echt iets moois van maken. Hoe maak je van je tuin een mooie compositie die elk seizoen weer een eigen palet geeft? Zelfs in de winter? Ik stelde mezelf de vraag: wat als er winterbloeiers bestaan? Dat was voor mij helemaal nieuw! Het stellen van die "wat-als"-vraag zette dit hele leerproces in beweging. En ja hoor: er bleken winterbloeiers te zijn! Als ik mezelf die vraag niet had gesteld dan had ik ze nooit gevonden!
Het niet-weten zet het leerproces in gang
Toen ik in de IT ging werken en begon met programmeren liep ik nogal eens vast. Wat bleek? Op de meeste vraagstukken was er al kennis voorhanden. Je ziet het zelf vaak net even verkeerd, vanuit je beperkte kennis. Wijze raad: Blijf niet doormodderen, voor elk probleem waar je zelf tegenaan loopt is er al eens iemand voor jou geweest die precies diezelfde uitdaging heeft gehad - en opgelost! Bouw altijd voort op de kennis van anderen. Zodra je in het struikgewas vastzit, struggle niet langer en begin met vragen en zoeken naar die oplossing. Ga er gewoon van uit dat die er al is! Wat een opluchting was dat, toen ik dat ontdekte! Toen was ik al in mijn thirties, kun je nagaan.
IJdele hoop
Lesgeven - het begrip gaat uit van premissen die heel anders zijn dan die ik hier beschrijf. Op de eerste plaats gaat het jargon waarin het woord past, het hele leraarschap zoals het reguliere onderwijs functioneert, al niet uit van de eigen motivatie van de lerende. Die heeft hier geen echte plek. Er zit een brok kennis in het hoofd van de leraar, plus in de lesboeken. Die kennis moet in de hoofden van de leerlingen overgepompt worden. Nou, ga er maar aan staan. Hier hebben we de overbekende uitdrukking "een kind is een lege emmer die gevuld moet worden met kennis". Dat ambacht noemen we dus lesgeven. Nou....... dat wordt duwen en trekken mensen!
"Ik speel 90% van de tijd voor politieagent" - een leraar
Er wordt wel uitgegaan van een 'bereidheid tot leren' - maar is die er wel? Veel leraren hopen en bidden dat de meerderheid van hun leerlingen het vak ook interessant vindt. Daar ben ik niet zo zeker van. Veel verder dan 'ik zit hier omdat het nu eenmaal moet' - eventueel gecombineerd met een soort van braafheid "ik mag niet thuiskomen met slechte cijfers" of "De leraar zal het wel weten" - komen de meeste leerlingen niet. Daarom komen meisjes ook verder op school dan jongens: ze zijn gedweeër en gehoorzamen eerder. Sorry, kan er niks anders van maken. In alle statistieken komt dit naar voren. En don't shoot the messenger. Het is belabberd gesteld met de motivatie van de leerlingen. Ik denk dat daar een oorzaak voor is. Een oorzaak die te vaak binnen het onderwijs niet gezien wordt. Het omgekeerde is natuurlijk ook waar: als je wel rekening houdt met de punten die ik hierboven aangaf, dan komt er veel meer plezier in het leren. Dat is toch wat je wilt? Ik draag zinnige argumenten aan. Tal van onderwijsvernieuwers en dito stromingen laten dit elke dag zien. En ze gebruiken de term 'lesgeven' niet meer.
School is een jarenlange driloefening in gehoorzaamheid. Het diploma zou niet moeten gaan over behaalde cijfers bij bepaalde vakken, maar over het doorstaan van het systeem.
Hoera! Je hebt een tien voor het vak "gehoorzaamheid"!
Ik hoop dat het nu duidelijk is dat ik een hekel heb aan dat woord: "lesgeven". Het negeert de eigen kennis en interesses van de leerling, het negeert de eigen wil om verder te komen, het negeert de ingeboren nieuwsgierigheid en het laat disrespect zien voor het kind als geheel.
Vindt u het dan gek dat de Inspectie jaar op jaar klaagt over de lage motivatie op school?
Comments
Post a Comment