Nieuw! Ouderwets onderwijs

Mijn bespiegelingen over een artikel in de NRC van 3 pedagogen over zin en onzin van onderwijsvernieuwing. In het artikel (hier integraal afgebeeld, er gaan soms wat grafische dingen hier mis maar dat is niet erg) zal ik per alinea, zin of woord mijn eigen inzichten geven.

Mijn tekst in blauw.

 

Opinie

 

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Nieuw: ouderwets onderwijs

Onderwijs Veel scholen lokken leerlingen met vernieuwing. Maar kinderen hebben juist behoefte aan sturing en regelmaat om elementaire vaardigheden te leren, schrijven drie pedagogen als reactie op een kritisch rapport van de onderwijsinspectie.

 Anna Bosman, Robin van Rijthoven & Erik Meester 11 april 2019  Leestijd 3 minuten

 

Foto Gety Images

I

n het jaarlijkse rapport De Staat van het Onderwijs (2019) luidt de onderwijsinspectie de noodklok over het afnemende taal- en rekenniveau en de toenemende laaggeletterdheid. Verschillen in prestaties tussen scholen worden groter en de segregatie in het onderwijs groeit.

 Veel scholen lokken ouders en leerlingen met vernieuwing, zonder dat duidelijk is of zulke experimenten beter onderwijs opleveren, aldus de inspectie. Dat ben ik met de Inspectie eens. Maar al die termen zijn vooral modieuze lokkertjes. De Inspectie kan gerust zijn: zo veel is er niet veranderd in het onderwijs. Wees geen Don Quichot door tegen windmolens te vechten, het blijft allemaal nog behoorlijk bij de oude vertrouwde praktijken. Uitzonderingen daargelaten natuurlijk.

Toch maak ik enkele kanttekeningen. Want de Inspectie roept zelf een discussie op, namelijk: wat is dat, 'beter onderwijs'? Als je dat niet duidelijk omschrijft, dan blijft zo'n term net zo goed in het luchtledige hangen als de lokkertjes van vandaag de dag. De Inspectie is onderdeel van een geheel van in en rondom het onderwijs gegroeide instituties, geldstromen en wettelijke kaders waarin tal van vooraf bedachte, en meestal onbewust doorgegeven en beleefde opvattingen over onderwijs zijn verzonken en verankerd. Je schiet dus ook niks op met oude vertrouwde termen wanneer je die niet ook verduidelijkt. Dus.... wat is 'goed' onderwijs?

Hoe kunnen ouders bij het kiezen van een school zin van de onzin scheiden? Helemaal eens, belangrijke vraag. Hoe de ouders te ondersteunen bij dit zo belangrijke keuzeproces? De ronkende vergezichten en verleidelijke horizonten uit de folders laten een paradijselijke wereld zien die echter flink tegenvalt wanneer je kind vanaf dag 1 meedraait in een vastgeklonken lesprogramma (zou de Inspectie dit 'goed onderwijs' noemen?). Ouders lopen verdwaasd rond in een moeras aan opvattingen over wat goed onderwijs is. Velen nemen hun toevlucht tot de bekende staatjes met uitstroomprestaties. Die staatjes bieden een nogal eenzijdig beeld. Op de manier van presenteren valt nogal wat af te dingen -  als je niet de uitval tijdens de rit, of bv. het % zittenblijvers of het aantal gepeste kinderen meeneemt dan doe je de waarheid onrecht aan, alleen dat merkt niemand dus doen scholen dat. Daarnaast denk ik ook (dat zou echt eens onderzocht moeten worden) dat de gevoelsfactor sterk meespeelt: hoe is de sfeer, kan ik mijn kind wel aan dit team toevertrouwen, gaat mijn kind zich hier gelukkig voelen. Allemaal weer niet keurig wetenschappelijk onderbouwd, maar wel een voor velen zeer belangrijk aspect, waar het overbekende 'buikgevoel' een rol in speelt. Niet te vangen in staatjes en cijfers....  maar wel gedragsbepalend. Wat mogelijk nog de grootste kans van slagen heeft als het gaat om advies inwinnen zijn de informele contacten tussen de ouders onderling. Ouders vragen rond in de buurt, op de verjaardagsfeestjes en bij de breiclub of op het voetbalveld. Hoe staat die school bekend? Hoe ging het toen jouw kind extra begeleiding kreeg? Was jouw kind daar ook al gepest? En wat deden ze eraan? Het verdient aanbeveling (hier spreekt de socioloog in mij) daar eens antropologisch onderzoek naar te (laten) doen.

Ouders willen uiteindelijk maar één ding: dat hun kind elke dag blij en tevreden thuiskomt en de volgende dag met een glimlach op het gezicht weer opstaat. Oftewel: dat hun kind gelukkig is en dat schoolgang dat niet verstoort. Slechts een enkeling gaat het om de cijfers. 

Moraal van het verhaal: ik geloof eerlijk gezegd niet dat die prachtige moderne leuzen zo veel invloed hebben. Wel pleit ik voor serieuze studie naar hoe dit keuzeproces bij ouders veelal loopt. Ook is er verschil tussen echte vernieuwing en wat er in de folders staat... ik zou smullen als daar eens een onderzoek naar komt!

Vijf misvattingen van modern onderwijs.

 

1.    Een kind hoeft geen kennis te vergaren want alles staat op internet.

Daar hebben we inderdaad een zere plek te pakken. Wordt dit in het rapport genoemd? Of voeren de schrijvers dit zelf op? Als je het zo plat zegt als het hier staat, dan deugt ie niet. Een bekende meme, die onjuist en schadelijk is. Ik gebruik deze o zo verleidelijke zin dan ook nooit. Maar ik geloof ook niet dat er scholen zijn die dit propageren. Laat me er maar eentje zien! Nee dit is een door de samenleving heen zwervende populaire opvatting die inderdaad overal opduikt, en lastig te grijpen is. En gewoon onwaar. Daarom vind ik het toch een beetje vreemd dat dit hier genoemd wordt. Niettemin het bespreken waard. Want juist hier ligt een mooie mogelijkheid om eens kritisch naar de rol en mogelijkheden van de digitale revolutie te kijken. Hier laten de instituties steken vallen. 

Kennis is een veelomvattend begrip. Kennis vergaren is soms heel complex. Alle internet-newbies (de generatie boven de 30?) hebben net zo veel of meer kennis als de swipegeneratie, maar dat hebben ze opgedaan zonder internet. Het zou wel een aanvulling kunnen zijn. Dus wat doen we? Steeds maar dat opgeheven calvinistische vingertje tonen en daarmee een negatieve sfeer neerzetten rondom ICT? Beter doe je eraan om de gigantische mogelijkheden die internet biedt, te bestuderen en uit te buiten. Een prachtkans om juist de leerlingen deze ontdekkingstocht te laten ondernemen! Helaas is ons reguliere onderwijs daar nog steeds niet erg goed in geslaagd. En dat is vreselijk jammer. Parade van de gemiste kansen.

Laten we het daarom eens echt hebben over de invloed en mogelijkheden van digitale technologie binnen het onderwijs.

En niet vanuit oude bastions ten strijde trekken tegen ontwikkelingen die onze samenleving al drastisch hebben veranderd, en dat nog steeds volop doen.

Verwar informatie niet met kennis. 

Oei, dit is een enorme instinker. Hier wordt een enorme steen door de ruiten gegooid. Want er ligt een aanname achter dat je op internet enkel informatie vindt. Dat is natuurlijk flagrante onzin. Op internet kun je wel degelijk kennis vinden, en - ja helaas - triljarden keren zoveel als je via school ooit kunt opdoen. Voor welk onderwerp je ook warmloopt, er is wel een serie lessen, tutorials, boeken of (online) cursussen te vinden. En ja helaas ook voor schoolse vakken. Ik heb me verbaasd over het schrale absorptievermogen van het funderend onderwijs (bij vervolgonderwijs gaat dit iets beter). Nog steeds geldt daar het "wij van wc-eend adviseren wc-eend"-gehalte. Dat dat niet doorbroken is, is een onderzoek op zich waard. 

Wat een werelden aan kennis onthouden we kinderen wel niet?

Het is belangrijk kennisinhoud die wordt overgedragen te onderscheiden van het je eigen maken van kennis. Het eerste draait om inhoud, die al lang geleden is opgebouwd, een bepaalde algemene geldigheid heeft, en waar docenten eigenlijk aan het eindstadium ervan staan om het "nog even" in de leerling "te gieten". De vanzelfsprekendheid waarmee dit gebeurt moet maar eens op tafel komen. Want ook hierin onthouden we kinderen heel veel:

• de mogelijkheid om zelf, liefst vanuit een zelf bedachte leervraag, de ontdekkingen te kunnen doen die de groten der aarde zelf hebben gedaan (Hoe kwam Copernicus aan zijn berekeningen? Waar haalde Newton zijn inzichten vandaan? Wie vond de microscoop uit en wat heeft dat met brillenglazen te maken? Wie heeft het atoommodel bedacht en hoe kwam hij eraan? Waar halen de grote schrijvers hun ideeën vandaan? Hoe gaat een archeoloog te werk? Hoe leefden de mensen eigenlijk vroeger? Waren er vroeger ook huisdieren? etc.)
• Er is ontzettend veel relevante kennis maar er is ook ontzettend veel relevante kennis die verloren is gegaan, hetzij toevallig hetzij met opzet. Hoe verloopt eigenlijk het hele proces van kennisproductie?
• Hoe wordt kennis in de samenleving gebruikt?
• Waarom hebben de wetenschap en de Kerk zo lang gestreden over kennis?

Kennis als een min of meer kant-en-klaar product, voorgekauwd en al, in een kind gieten is als een McDonaldsmaaltijd bestellen. Maar leraren vinden juist dat helemaal niet leuk. Niemand wil een "lesboer" zijn. Iedereen wil de vlam van het plezier in leren bij een kind aansteken, toch? Of misschien toch niet? Welke factoren bepalen dit krachtenveld?

Nu we het daar toch over hebben: kinderen willen ontdekken. De tweede wet van Archimedes of de wet van entropie wil je elf wel eens uitvinden, toch? Ja zeggen de docenten dan, dat doen we ook want we laten dat met experimenten zien. Maar.... is het niet veel leuker om samen met je klas eens zelf een experiment te bedenken? En dat vele malen zien mislukken totdat je er eentje hebt, dat werkt? Oftewel een experiment dat signifiacnte resultaten laat zien? Da's nog niet zo heel makkelijk! En dus uitdagend! Dan herschep je belangrijke bewustwordingsprocessen en leert een waarlijk wetenschappelijke, onderzoekende houding aan. Dat is nog eens leren!

De skills die je nodig hebt om kennis te vergaren, zijn veel leerzamer en een nuttige vaardigheid, zeker in dit digitale tijdperk waar alles te vinden is. Een vaardigheid voor het leven!

Leren door goede experimenten. Da's 1. Nummer 2 is kennis vergaren. Waar dus veel meer echte begeleiding nodig is, is het zoeken, vinden, vergaren, organiseren, classificeren, beoordelen en (her)gebruiken van kennis. Hoe doe je dat? Dat zijn hoog niveau vaardigheden waar je later enorm veel aan hebt. Elk kind doet onderzoek. Opgroeien is voortdurend zoeken naar relevante informatie en verbanden. Baby's beginnen daar al mee. Als je niet weet waar je de melk moet vinden, en wie jou wel of niet beschermt, dan ga je ten onder. Eigenbelang! En dat  gaat je hele leven door. Robert Dijkgraaf zei het al: elk kind is van  nature een wetenschapper. Dus het vak informatievaardigheden is zeer noodzakelijk om de jeugd wel echt hun weg te doen vinden in die overweldigende overvloed. Dat zou eens een fantastische skill zijn om kinderen in te begeleiden! Dat dat vak nog niet verplicht is is een schande op zich.

Informatie staat op internet en kennis zit in het hoofd. Om te kunnen beoordelen of informatie juist is, is veel kennis noodzakelijk. Ik vind dit een erg schrale benadering. Heel plat, fantasieloos, de creatieve denkvermogens van kinderen ontkennend. De suggestie is hier: wij leraren, brengen eerst bij jou die kennisbasis in. "Wij weten wel wat goed voor jou is, jij weet dat zelf nog niet" zo hoor ik tussen de regels door. Misschien goed bedoeld, maar al te veel bescherming werkt meestal eerder tegen dan voor. Je geeft namelijk geen plek aan de eigen leergierigheid van kinderen. Je geeft de boodschap af dat die leergierigheid er niet toe doet. Dat is dodelijk. 

Maar er is meer dat hier vergeten wordt. Als je informatie gaat zoeken, moet er iets aan vooraf zijn gegaan: een onderwerp zoeken, een leervraag formuleren. Daaruit distilleer je een eigen probleemstelling, en een onderzoeksopzet. Dat is een heel ingewikkeld proces vol valkuilen - en dus leerkansen. En dan heb je nog niet eens het toetsenbord beroerd. Dat kan in gezamenlijk overleg en zonder computer. Helaas is het hele systeem niet vertrouwd met het erkennen van laat staan omgaan met de eigen motivatie van kinderen. Daar wringt de schoen pas echt. Onderwerpen worden - u raadt het al: door de leraar aangereikt. Daar krijg je de 'is het voor een cijfer?' mentaliteit door. Dat wil je niet, toch? 

Naast bepalen of informatie juist is, als in feitelijk correct, zijn er nog een paar zeer belangrijke dingen waarom leren omgaan met informatie van het allergrootste belang is:

• waar kan ik het beste zoeken? Welke bronnen kunnen relevant zijn?
• past deze informatie goed bij mijn onderzoek?
• brengt informatie me verder en leer ik er van?
• geeft deze informatie mij wellicht nieuwe inzichten, die ik nu tijdens mijn onderzoek tegenkom?
• wat is een handige mix van geschreven teksten, video, werkbezoek, raadplegen specialist etc.?
• hoe kan ik mijn tijdsbesteding goed afstemmen op de scope van mijn onderzoek?
• in welke fase heb ik genoeg informatie verzameld?
• kan ik straks bij mijn presentatie mijn onderzoek en keuzes t.a.v. gebruik van bronnen etc. goed verdedigen?

Dit is niet eens uitputtend, maar het geeft aan hoezeer ook de digitale snelweg hierin een rol kan vervullen. En dan zal er een keer een niet 100% goedgekeurde bron bij zitten..... is dat erg? Kan je weer heel veel van leren (bekend voorbeeld is de boomoctopus. Heerlijke instinker)! Of zijn leraren daar zo beduusd voor dat ze, misschien uit goede bedoelingen, de kinderen zodanig sterk afschermen van de buitenwereld dat ze per abuis hun mogelijkheden tot ontdekking "in the real world" afknijpen?

En dat is - alweer - nou precies wat je niet wilt, toch? Want je wilt dat ze toegerust zijn op die wereld waarop ze volgens de onderwijsmensen moeten worden voorbereid.

Dus. Je wil dat ze kennis vergaren. Althans dat hoop ik. Ook hoop is dat het verschil tussen het consumeren van vooraf geconstrueerde kennis, die geen kans tot (her)ontdekking open laat, en het zelf opdoen van die kennis door echte ervaringen, je duidelijk is en dat je daar een duidelijke didactische keuze in heb gemaakt. 

Even onder ons: ik vrees eigenlijk, gezien de nogal steile woordkeus van de schrijvers, vast blijven houden aan keuze 1. Een hoog wc-eend gehalte proef ik toch wel...

De lastigste kwestie is altijd: hoe formuleer ik mijn onderzoeksvraag zo, dat deze 'beantwoordbare' kennis kan opleveren (beetje vrije formulering, zit veel meer aan vast maar voor dit artikel even genoeg). Dat kun je prima leren, en daar is goede begeleiding bij nodig. Maar dan heb je het niet zozeer over kennis als inhoud, maar veel meer over skills mbt. kennisvergaring. Een procesfactor dus. Heel anders! Overigens zit kennis niet enkel in het hoofd, ons hele lichaam is daarbij betrokken. Een boekenwurm is een ander soort kenniswerker dan een handige Harry. Allebei nodig. En dan hebben we ook nog de factor ervaring en inzicht. Die driehoek leren waarderen, ontwikkelen en toepassen dat is toch een gouden driehoek van leren! Dat zou centraal moeten staan, niet in containers gestopte voorgekauwde kennis. Dan heb je niks meer te ontdekken. Dan houdt leren op. 

Dat willen we niet, toch?

Daarom is het ook nu, in tijden van nepnieuws, van groot belang dat leerkrachten een brede, cultureel rijke kennisbasis bijbrengen. Hoor ik hier Paul Kirschner? Deze meme klinkt me bekend in de oren.  Hier proef ik een opvatting dat kinderen hiertoe niet in staat zouden zijn. Maar ook dit is een aanname. Als een kind zelf interesse heeft in een bepaald onderwerp gaan ze leren met een snelheid waar menig docent een puntje aan kan zuigen. Die wereld lijkt onzichtbaar, misschien omdat docenten - vanuit hun aannames (en dat is op zich ook alweer een aanname) - daar nooit vragen over stellen. Dat is zonde want de kids leren zich een slag in de rondte, zolang het maar in hun eigen interessesfeer zit. Gaming. Niet alleen gamen maar ook games maken. Mode. Graphic Design. Skateboarden. Muziek maken en produceren. En dan ben ik nog een oudgediende die deze leefwereld maar van een afstandje kent. Ze leren het elkaar, peer-to-peer. Komt geen volwassene aan te pas, laat staan docenten. 

Overigens: nepnieuws? Is dat niet juist een prachtig thema om samen met je klas heel veel over te leren? Lijkt me fantastisch! Nu breng je het alsof (lees ik tussen de regels)  de leraar de beschremlaag (in de ICT noemen ze dat firewall) moet zijn om de kinderen te beschermen. Wat jammer zeg! Dan onthoud je ze van enorme leerkansen! En... als je het toch over voorbereiden op de echte wereld hebt, dan hebben ze daar juist heel veel aan, me dunkt.

Zonder die achtergrondkennis kun je informatie op internet niet op waarde schatten. Pas met een goede basis aan kennis, kun je nieuwe informatie omzetten in en integreren met bestaande kennis. Ik vind dit geen sterk betoog. Immers.... waar komt die kennis vandaan? Juist! Van de docent. Aangedragen op een presenteerblaadje en o wee als je daar uit eigen initiatief van afwijkt. Of er een eigen mening over hebt. Dat is niet de bedoeling! Alsof je de restaurantkoks hoort zeggen "Nederlanders, jullie weten niet genoeg van koken. Wij wel. Jullie maken er een zootje van. Dus stop maar met zelf elke dag je eten klaarmaken, daar word je alleen maar ongezond van. Alleen wij kunnen dat. Laat dat koken maar aan ons over." Als we de machinisten van onze stoomtreinen de regie hadden gegeven, dan waren er nu geen elektrische treinen geweest. Nee, in deze redenering zit geen leven. Misschien toch een dieperliggende angst om op een zijspoor gezet te worden? Het onderwijs is nog veel te veel gebaseerd op a) inhoud (alleen van te voren klaargemaakte kennis is geldige kennis), en b) prestatie (alleen een cijfer geldt), en niet op (mijn stokpaardje) het vergaren van kennis (procesfactor). 

Geef een man een vis en hij heeft een dag te eten, leer hem vissen en hij heeft zijn hele leven te eten.

 

2.    Een kind heeft unieke talenten en krijgt daarvoor gepersonaliseerd onderwijs.

Elk kind is inderdaad uniek, maar dat wil niet zeggen dat alle kinderen op een andere manier leren. Iedereen kan haar of zijn talent ontwikkelen maar dat vergt altijd expliciete instructie en doelgerichte, veelvuldige oefening. Ook Cruijff, Picasso en Einstein hebben duizenden uren geïnvesteerd in de ontwikkeling van hun talent.

Oei, hier wordt wel erg veel overhoop gehaald. Dat maakt het er niet duidelijker op. Cruijff heeft niet op de universiteit gezeten. Einstein was overdag een kantoorklerk. Uniekheid, talent, instructie, oefening..... dat moet even uit elkaar getrokken worden voor de helderheid van het betoog.

1. Talent - waarom zouden we per sé met talenten aan de slag moeten? Het staat leuk in de folders, maar verder? Een talent als een uitzonderlijke gave komt meestal min of meer vanzelf aan de oppervlakte. Maar lang niet altijd is er op een gewone school alle ruimte om dat te ontwikkelen. Maar dat lijkt me echt even te veel gevraagd hoor, van een school. Het is veel te pretentieus dit in je folder te zetten. Gewoon niet haalbaar. Er zijn speciale arrangementen voor bv. sporttalenten, muziektalenten, artistieke talenten etc. Dat wat betreft de scholen. Maar ook geloof ik er niet heel erg in, dat ouders nou zo staan te springen om de talenten van hun kind te ontwikkelen. Ik zie de term eerder binnen het onderwijs dan erbuiten opduiken. Ouders willen op nummer 1 dat hun kind gelukkig is. Niet per sé dat er een talent moet worden ontwikkeld, eerlijk gezegd. Ook zo'n keigave leus: "Alles uit een kind halen wat er in zit!" Mijn hemel zeg, laat een kind gewoon kind zijn. Waarom moet er zo nodig alles uit een kind gehaald worden? Wij hebben niet zo die prestatiegerichte cultuur die je in bepaalde Aziatische landen aantreft. Kinderen die hun interesses kunnen beleven, vriendjes hebben en thuis lekker zichzelf kunnen zijn - dat is meer de Nederlandse cultuur. Een talent kan je tenslotte ook zodanig er uit laten springen dat je afstand krijgt van je vriendenkring bijvoorbeeld. Is het niet veel meer zo, dat scholen zelf de term gulzig in de mond nemen om leerlingen te trekken? Of dat 'talentontwikkeling' een dekmantel is voor 'de hoogste prestaties leveren'? Ik ben er nog niet uit.

2. Uniciteit - tsja waarin is een kind uniek en waarin niet? Hoeveel aandacht zullen we daaraan gaan besteden, vindt u? Eens, leerprocessen zijn niet per sé totaal uniek voor elk kind. Het ene kind leest veel, het andere kind voetbalt graag. Die uniciteit is er al en je hoeft m.i. niet voor elk kind een geheel eigenstandig leerprogramma uit te vinden. Dat is niet te doen en ook niet nodig. Kinderen zijn behalve uniek ook sociale wezens. Ze leren voortdurend van en met elkaar. Het probleem is, vind ik, dat daar in de praktijk binnen de school, in het klassikale, frontale onderwijs, wel erg weinig mee wordt gedaan. Thuis wordt er (meestal) wel rekening gehouden met de eigen wensen, zodat ze deels wel aan hun trekken komen. Maar op school krijgen ze nauwelijks werkelijke keuzevrijheid. Ze worden niet geacht hun eigen weg in het leeraanbod te volgen. Programma's liggen heel erg vast en van te voren uitgestippelde methodes leiden je naar je diploma. Die strakke vaststaande routes doden de motivatie en het zelfbeeld. Kinderen worden 'gehospitaliseerd'. Dat verschijnsel kennen we van ziekenhuizen, verzorgingshuizen, internaten etc. en dat treedt in het onderwijs ook op. Doodzonde. Ik zou het niet verdedigen in elk geval. Dat moet echt wel een stuk beter. 

3. Gepersonaliseerd leren Maar dan moeten we die term 'gepersonaliseerd' toch wel even goed inhoud geven. Ik zou eronder willen verstaan, dat we kinderen een bepaalde mate van keuzevrijheid geven, zodat er een 'persoonlijke leerweg' ontstaat. Dat kan heel goed met modulaire opbouw en een leeraanbod in plaats van een monolitische voor iedereen gelijke, verplichte route. In de USA heb je bv. de mogelijkheid om vakken op je eigen niveau en tempo te leren. Sommigen komen dan in één bepaald vak een stuk verder. Gewoon omdat het ze extra bevalt en ze er meer plezier in hebben. Die kant denk ik dan op.

Iedereen heeft begeleiding nodig en het lijkt logisch om deze te geven via meer gepersonaliseerd onderwijs. Maar wat over het hoofd wordt gezien, is dat een leerkracht die aandacht besteedt aan één kind, geen aandacht kan besteden aan de 25 andere leerlingen in de klas. Deze versplintering van aandacht zorgt voor minder in plaats van meer persoonlijke aandacht voor de ontwikkeling van talent. Daarom is de klassikale benadering nog niet zo’n slecht idee.

 

3.    Een kind wordt gecoacht in plaats van onderwezen.

Een coach gaat ervan uit dat een kind het eigen leerproces kan sturen. Een leerkracht daarentegen geeft sturing door nieuwe kennis en vaardigheden aan te leren; het doel van het primair onderwijs. Een kind dat als beginner op school komt, is niet in staat het eigen leerproces te sturen. Beginners hebben namelijk, anders dan experts, weinig kennis en die kennis is slecht georganiseerd. Daarom zijn zij gebaat bij expliciete instructie met veel concrete voorbeelden en begeleid oefenen. De leerkracht neemt hier dus bij voorkeur een sturende rol aan. Gaandeweg het leerproces bouwt de leerkracht de sturing natuurlijk af zodat leerlingen het uiteindelijk zelf leren doen.

Ik geloof er niet in dat een coach zou denken dat een kind zijn leerproces kan sturen. Alweer een aanname. Maar kinderen leren wel op elk moment in hun leven, als is dat vanuit een academische blik van een volwassene niet altijd even duidelijk zichtbaar of zelfs begrijpelijk. Je hebt dus een dosis verwondering en verbazing nodig om een kind in zijn ogenschijnlijke grilligheid te kunnen begrijpen. En zelfs als je het niet kunt volgen, dan nog kun je het 'volgen'. Maar dat wordt niet bijgebracht in de instituties. Veel bewuste ouders proberen dat. En ze hebben er niet voor geleerd. Vertrouwen in een kind is meer dan een vaardigheid. Het is een levenshouding.

Even door naar een andere aanname hier die niet genoemd wordt: kennis die voor een kind totaal wezensvreemd is, of een gedwongen moment aanbrengen waarop een kind een bepaalde lesstof tot zich moet nemen, omdat dat 'volgens het boekje' zo moet, brengt een dwingend karakter met zich mee: je zal het leren en wel nu en zoals ik dat wil. Dat brandt veel kinderen af. De motivatie neemt steeds een stukje af, totdat het eigen plezier verdwijnt. Dat heeft met sturen van het eigen leerproces niks te maken. Dat is de wil van een kind breken. TINA: There Is No alternative.

"We kill, not only their curiosity, but their feeling that it is a good and admirable thing to be curious, so that by the age of ten most of them will not ask questions"

Een kind van 5, 6 wil doen. Actief zijn, rennen, draven, klauteren. Dingen uitproberen, kijken hoe de wereld om hen heen zich gedraagt. Zich verwonderen. Grenzen opzoeken en er overheen gaan. Buiten zijn. Zich ontplooien, liefst zonder protocollen, tijdschema's en methodes. Zelf spelletjes bedenken en tijdens het spel de regels veranderen. Proberen samen te werken met andere kinderen. En daarbij zich vele builen vallen. En weer opstaan en het anders proberen. Vragen stellen en het talent hebben er niet meteen een antwoord op te willen. Dat is leren. Zijn weg in het leven vinden. Leren gebeurt overal en altijd. Leren is leven. 

Maar dat schijnt niet de bedoeling te zijn, als we de apologeten van het onderwijs moeten geloven. Die boodschap hebben we lak aan. Een kind moet immers in de mal van de volwassenheid worden gepokt en gemazeld. Die "kennis" - noem het natuurlijke ontwikkeling - hebben we er op de instituten met heel veel "wetenschappelijke deskundigheid" uitgeramd. Gepensioneerde kleuterjuffen schreeuwen erom dat deze kennis met aan waanzin grenzende precisie uit het onderwijssysteem is weggebrand. Van echte kennis over de ontwikkeling van kinderen (laat ze spelen!!) is geen sprake meer. Dat beroep is al uitgestorven. Nu hebben we de wetenschapsmaffia en overheden die in de Toren van Babel geloven. Het is triest.

Kinderen organiseren hun eigen zone-van-naaste-ontwikkeling. Een peuter van anderhalf kiest zijn eigen uitdagingen. Doe je handen eens onder je billen en observeer. Kijk naar hoe een kind - als een ware wetenschapper - zijn wereld onderzoekt. Zelfs Robbert Dijkgraaf - niet de minste - heeft eens een mooie speech gehouden over de onderzoekende geest van kinderen. En wat doet het onderwijs daarmee? Die onderdrukt die onderzoekende geest - en hoe ironisch! - met een beroep op wetenschappelijke kennis! Dit kun je je toch niet voorstellen? Maar ja hoor.....

 

4.    Een kind wordt voorbereid op de snel veranderende arbeidsmarkt.

Het primair onderwijs bereidt het kind niet voor op de arbeidsmarkt. Vanuit het doel kinderen in algemene zin te vormen worden basale kennis en vaardigheden aangeleerd om leerlingen in staat stellen deel te nemen aan vervolgonderwijs. Tot zover klopt het verhaal helemaal.

Pas na afronding daarvan zijn zij toegerust voor deelname aan de maatschappij. 

Dit kan ik werkelijk niet geloven. Staat dit er echt? Het onderwijs doet van alles, maar zeker niet je voorbereiden op deelname aan de maatschappij. Het houdt je daar juist ver vandaan! Allerlei noodzakelijke life skills worden je bewust onthouden. Schokkend. Dit is boekenwijsheid. Dit heeft geen relatie met de werkelijkheid van onze samenleving. Wat een superaanname! Als er één aanname is die nooit aan een goede praktijktoets is onderworpen dan is het wel deze. Het staat er zomaar, schaamteloos. Ik moet echt weer op adem komen. Ga eens praten met mensen in die "maatschappij".  Dan zul je andere verhalen horen vrees ik. Je zult vele nieuwe, verhelderende en geestverruimende ervaringen gaan opdoen! Wat hebben jullie nog veel te leren - hoe ironisch! Dit gaat een culture shock worden van jewelste. Pas op! U betreedt de echte wereld. Die van buiten de schoolmuren. Het komende materiaal kan schokkende beelden bevatten.

Ik voel bijna een verdienmodel aankomen hier.

 

Het ontplooien van creativiteit, probleemoplossend vermogen en kritisch denken, de zogenoemde ‘vaardigheden voor de 21ste eeuw’, is pas mogelijk als kinderen kennis en basisvaardigheden hebben opgedaan. Hoe herkennen ze anders wat het probleem is, waarop kritisch gereflecteerd moet worden en dat om een creatieve oplossing vraagt? Oei, altijd oppassen met rhetorische vragen. Wat een vooroordelen ook weer hier! Zijn deze aannames getoetst? Of zijn ze geldig binnen een onbevraagd stelsel van vooraannames en ongetoetste overtuigingen? Wat me ook opvalt is, dat (behalve het hoge Kirchnergehalte) er niets waarderends wordt gezegd over het mogelijke belang van deze 21ste eeuwse vaardigheden. Want als je het mij vraagt, dan kloppen ze best goed. Creatief denken, problemen zien en oplossen, kritisch denken - het gaat er bij mij en vele anderen in als koek! Ik geloof er echt wel in hoor! Maar waarom dan steeds maar weer dat aloude verhaal van "Ja maar zonder ++++ en dan komt dat verhaal van die basisvaardigheden weer ++++ komen ze er niet? Vind je zelf ook niet dat het een beetje Bromsnorachtig klinkt? Maar de tijd van Swiebertje zijn we dacht ik wel voorbij.

Waarom zouden we géén aandacht aan die 21ste eeuwse vaardigheden besteden? Want impliciet lees ik er wel uit, dat je daar eigenlijk geen aandacht aan wilt besteden. Dat ik dat idee krijg komt vooral door de formulering. Het opgeheven vingertje.

 

5.    Een kind mag zelf bepalen wat, hoe, waar en wanneer hij/zij leert.

Wij sluiten aan bij de belevingswereld van uw kind –

het klinkt prachtig, maar de school is er juist om de belevingswereld van kinderen open te breken. Niemand zal van een kind verwachten dat hij/zij weet wat er allemaal te leren valt en wat meer en minder belangrijk is. Vermenigvuldigen wordt lastig als je niet kunt optellen.

Van leerkrachten mag men wel verwachten dat zij dit overzicht hebben en zo het primair onderwijs tot een plek maken waar dingen over de wereld geleerd worden die een kind zonder sturing wellicht nooit zou ontdekken. Door een gebrek aan sturing grijpen kinderen liever naar een tablet dan een boek, terwijl ze de weg op internet vaak al snel kwijtraken.

Aannames, aannames aannames en nog meer aannames. Leren wordt vereenzelvigd met 'schools leren'. Maar leren is zo veel meer dan dat...

Een paar overtuigingen achter dat schoolse leren:

• leren is onsamenhangend en gefragmenteerd, het wordt in kleine brokjes aangeboden en de leerling dient het maar te slikken. Samenhang komt pas later
• leren heeft niks te maken met de eigen leefwereld, leervragen of interesses van de leerling - en dat is juist de bedoeling
• leren heeft geen betekenis, anders dan het behalen van je diploma
• leren doe je voor later, niet voor nu

Leren is dus - bedoeld  en bewust - losgetrokken van de leefwereld van het kind. En dan vraagt de onderwijswereld zich nog af waarom leerlingen zo slecht gemotiveerd zijn....

In haar boek 'Het nieuwe paradigma voor educatie in de 21ste Eeuw' beschrijft ex-leerkracht Doreth Broenink hoe kinderen in het huidige onderwijs eerst uit elkaar getrokken worden in onderdeeltjes,  om dan later weer in elkaar te worden geschroefd tot iets waar de leraren dan van vinden dat het een compleet en ideaal wezen is geworden, gepokt en gemazeld klaar voor de echte wereld. Maar wat je eigenlijk krijg lijkt meer op een kubistisch schilderij van Picasso. Juist helemaal niet voorbereid op die echte wereld. Een gemankeerde volwassene die overnieuw moet beginnen met leren. Maar dan niet uit een boek.

"" Leren op school is doen alsof je op vakantie bent terwijl je de catalogus van het reisbureau aan het lezen bent"" 

Tip: ga eens op bezoek bij een alternatieve leervorm, bv. een democratische school of IBBO-school of Agora. 

Of neem de leeromgeving. Hoewel het zogeheten tijd- en plaatsonamankelijk leren (‘leerpleinen’) in opkomst is, wordt er niet bij stilgestaan wat dit doet met de concentratie van leerlingen. Werkenden klagen steen en been over de zogenoemde ‘kantoortuinen’, terwijl leerlingen daarin ongevraagd moeten zien te leren? Leerlingen willen net als iedereen rust en een leerkracht die hen leidt in plaats van in het duister laat tasten.

 

Effectief onderwijs wordt gegarandeerd door een didactiek die gebaseerd is op onderwijspsychologische kennis. De schoolleider beschikt over die kennis en deze wordt breed gedeeld en gerealiseerd in de school. Een effectieve school durft keuzes te maken en kan uitleggen waaraan ze wel en geen aandacht besteedt. Als een school deze visie uitdraagt, weten leerkrachten zich gesteund, en weten ze dat ze elke leerling kunnen laten leren, ongeacht diens achtergrond.

 

De leerkracht is directief, gezaghebbend, zorgzaam en actief en met passie betrokken bij het lesgeven en leren en maakt daarbij gebruik van een onderwijsprogramma dat veel ruimte biedt voor het automatiseren van basisvaardigheden (lezen, spellen en rekenen) en de ontwikkeling van algemene kennis.

Een citaat van een (van de vele) netwerken voor meer eigentijds onderwijs:

""Het onderwijs zit vast in dit oude denk- en leersysteem dat niet (meer) dienend is. School moet leuk en uitdagend zijn, en zeker geen verplichting. Het demoniseert inzet, limiteert mogelijkheden en is daarom een achterhaald systeem dat niet heel veel langer houdbaar lijkt.

""

Tot besluit

• Ik ben het zeker eens om de mooie beloftes die meestal vanuit scholen komen om leerlingen te trekken alsof het snoepwinkels zijn waar je de hele dag mag doen wat je maar wilt, eens aan een portie nuchtere kritiek te onderwerpen
• Als de Inspectie denkt dat de mooie, ronkende leuzen op de folders om leerlingen binnen te halen, ook echte vernieuwingen zijn doen ze er goed aan dat toch even te checken. Veel van die folderz worden geschreven door tekstschrijvers van reclamebureaus (sic!)
• de opvattingen die hier worden geventileerd over wat 'goed' onderwijs is en wat een 'goede' leraar is zijn duidelijk conservatief van aard. En daardoor ook wat mij betreft verdedigend, zelfs anti-vernieuwend, van toon. 
• Er zitten zo veel aannames, niet-onderbouwde overtuigingen en oordelen in het betoog dat ik me echt zorgen maak of deze visie nog verdedigbaar is in een samenleving die toch flink is veranderd en nog steeds verandert, in een veel hoger tempo dan vroeger toen de basis onder dit 19de eeuwse systeem is gelegd. Ik geloof niet dat we vanuit deze visie jongeren goed voorbereiden op deelname aan de samenleving.
• De tussen de regels door naar voren komende aversie tegen alle kennis die buiten het huidige onderwijssysteem bestaat en circuleert (en de samenleving levend en dynamisch houdt), is wereldvreemd
• De pretentie dat een jongvolwassene met een diploma op zak geschikt zou zijn voor de samenleving is grotesk en berust ten enen male niet op waarheid
• Hier zijn mensen aan het woord die kennelijk niet om zich heen kijken in de samenleving - en daar ook geen waarde aan lijken te hechten. Dan zou je heel andere dynamieken ontmoeten en ook opvattingen over opgroeien, ontwikkeling, hoe kinderen 'tikken'... Maar helaas is dit conservatieve geluid wel nog steeds bepalend
• Het kindbeeld dat hier uit de poriën vloeit is zondermeer vervormd, onderdrukkend en kleinerend voor kinderen