PISA is getrouwd met CITO

Zucht.

Uit ergernis over de ophef die is ontstaan rondom de PISAscores taalvaardigheid, die Nederland een flinke klap hebben gegeven, ben ik toch maar eens zelf zo'n toetsje gaan maken.

Gewoon om het eens zelf meegemaakt te hebben. Een tiental jaar geleden heb ik eens een aantal CITO-opgaves verzameld en aan een aantal mensen - groot, klein, dik en dun - voorgelegd. De meest hilarische was een toets over voertuigen. Je zag een personenauto, bestelbusje, vliegtuig en een lijnbus op één plaatje staan. De vraag was: waarom hoort het vliegtuig er niet bij? Nou er kwamen wel 13

verschillende, plausibele (!) antwoorden voorbij. Allemaal goed, zou je zeggen! Maar nee hoor, er was er maar eentje die volgens de CITO-makers de goede was.

Zie hier al een enorm manco in onze toetscultuur. Je moet blijkbaar een soort zesde zintuig hebben om het van te voren bekokstoofde antwoord te kunnen raden. Wat een armoede!

Ons onderwijs is een raadspelletje. Er is maar één, voorgekauwd antwoord goed. Maar welk antwoord dan?

Maar goed, met frisse tegenzin toch maar zo'n tekstbegripverhaaltje gelezen. Er zaten 8 multiple choice vragen bij. Ik lezen en antwoorden geven. Wat mij opvalt:

• De vragen liggen op taalkundig/cognitief niveau. Je hebt dus al erg veel talige kennis nodig om bij de  echte vraag te komen. Een barrière op zich
• De vraag of de leerlingen wellicht interesse hebben in het onderwerp (zou kunnen, toch?) is in het geheel niet aan de orde. Maar dan snij je een stuk menselijkheid wel eruit. Mag ik dan zeggen dat ik me daar over verbaas? Daar zit al een beperking in die je de leerling oplegt. Hier word je gedwongen uit het normale leven te stappen in een abstracte denkwereld die gewoon de jouwe niet is. Kinderen functioneren zo niet. Je vloekt met de wetmatigheden van het leven.
• Of de bedoeling van de gehele tekst is begrepen wordt op deze manier niet getoetst. Daarvoor zou je andere middelen moeten inzetten. Of dit het tekstbegrip in zijn totaliteit toetst is dus zeer de vraag. 
• Het is enerzijds onmogelijk om een eigen mening of interpretatie erop na te houden over de tekst of zinnen. Dat eigen oordeel dient uitgeschakeld te worden. Dat is voorwaar niet makkelijk! Misschien durf ik wel te zeggen "dat is niet menselijk". Hoe zinnig is het om de menselijke factor uit een tekst te halen?
• Er zijn steeds 4 mogelijke antwoorden. Wat geacht wordt om te doen is sowieso de 2 meest onzinnige er uit te filteren en je te concentreren op de 2 die overblijven. Binnen die 2 overgebleven antwoorden is nog enige nuance mogelijk: het net-niet-goede antwoord is "half-goed" maar nee, dat telt niet. Enkel het enig "goede" antwoord telt. Maar dat halfgoede antwood telt in zijn geheel niet. Is dat niet een beetje flauw?

De vraag is alleen of er zoiets bestaat als "het enig goede antwoord". Want dat "enig goede antwoord" ontspruit aan het brein van de opsteller van deze toets. Maar wat gaat er door deze persoon heen? Wat leeft er in diens bovenkamer? Je moet er maar naar raden. Zo'n toets is nauwelijks objectief c.q. voor maar één uitleg vatbaar. Het is een raadspelletje. Nou, leerlingen, ga er maar aanstaan..... wie raadt er het antwoord dat in het hoofd van de opsteller zit?

Circumstantial commentaar

Vanuit mijn eigen leefwereld hier enkele bemerkingen:

• Leer je iets van deze teksten i.c.m. de bijbehorende toets? Nee niks. Dat is eigenlijk jammer, ook al zal CITO zelf natuurlijk zeggen dat het een toets is en dus niet bedoeld als leermiddel. Zal een leerling dit ook zo opvatten? Is dit een niet-toepasselijke vraag? Het is wel een mens die deze tekst krijgt voorgeschoteld. Mensen hechten altijd betekenis aan alles waarmee ze te maken krijgen. Dat kan je niet uitschakelen. Dan word je een robot.
• Je moet je kennis en skills dus ergens anders vandaan halen: hoe taal semantisch in elkaar zit, wat de betekenis van een zin of een woord is etc. Dat vereist onpeilbaar hoog niveau van taalbegrip, bijna al op het niveau van de docent zelf. Moeten we dat onze kinderen wel aandoen?
• Op de universiteit ben ik (godzijdank!) nooit onderworpen aan zo'n stringente, de adem stokkende toetscultuur. Wij "mochten" (nou ja dat is de bedoeling in het academische milieu, althans toendertijd) juist vrijuit praten over onze indrukken, meningen en inzichten over de boeken van de wetenschappers die we te lezen kregen! Heerlijk vond ik dat! Vrij denken! 
• Het puur begrijpen van een tekst, afgezien van het feit dat dat al een flinke cognitieve opgave is, geeft nog geen enkele bredere inkijk in wat de schrijver ermee bedoelde, wat de kernboodschap van de tekst is, waar de tekst vandaan komt, door wie hij is geschreven, welk publiek ermee moet worden aangesproken, in welk (nieuws)medium het is verschenen etc. Dat kan je "basis" noemen maar is zo verarmd, dat de echte bedoeling van de tekst niet uit de verf komt. Dat is een gemiste kans van jewelste!
• Taal is communicatie! Deze tekst is door iemand geschreven die er een bepaalde bedoeling mee had! Nou, laat die bedoeling dan eens het onderwerp van gesprek zijn! Dan krijg je tenminste nog een zinnig stukje communicatie op gang. Dan toon je dat je je leerlingen serieus neemt.

Dit is een konijnenexperiment. Een opvatting van onderwijs waar de leerlingen de proefkonijnen zijn die onderworpen worden aan een voortdurend herhalen van toetsen, die uiteindelijk maar voor één ding relevant zijn: of je verder mag in het onderwijsgebouw.

Wat een armoede! Wat een disrespect voor leerlingen. Wat een uitputtingsslag.

Ik zou wel eens willen praten met een onderwijsmens die argumenten heeft voor deze benadering. Dan stel ik voor om die argumenten eens op tafel teleggen en van diverse perspectieven te bekijken. Lijkt me een prachtuitdaging! Dat kan ook, zonder meteen in oordelen te vervallen. Dat moet ook, omdat we het zuiver moeten willen houden.

Dat zijn we aan de kinderen verplicht. En aan de samenleving. Want die snapt er ook weinig meer van...