Wat is 'kritisch denken'?

We gebruiken allemaal wel eens de term 'kritisch' in ons dagelijks taalgebruik. Gôh wat ben jij kritisch! Heb je ook nog wel eens plezier in het leven? Mensen die ergens kritiek op hebben worden al snel ervaren als zuurpruimen, pessimisten die overal commentaar op hebben en alles vanuit de zwarte kant van het leven zien.

Nou ben ik ook vaak kritisch, maar ik ben niet van die vooroordelen. De oorsprong van het begrip kritiek is het Griekse 'kri-tein', hetgeen 'onderscheid maken' inhoudt. Ze bedoelden ermee dat je een bepaald vraagstuk tegen je eigen opvattingen of waarden aanhoudt. Dus dat je die als het ware 'tegen het licht' houdt, doorlicht op wat je echt belangrijk vindt.

Dan is kritisch niet zuur maar juist opbouwend, omdat je teruggaat naar de bron. Die bron raakt erg vaak ondergesneeuwd in niet alleen de hectiek van de dag, maar ook de diarrhee van wat je in de media en allerlei maatschappelijke uitingen over je heen krijgt. Ik ben eigenlijk altijd in die zin kritisch geweest, en dat heeft me nou niet bepaald veel vrienden opgeleverd. Wel - uiteindelijk - een paar geliefde vrienden die met mijn levensinstelling overweg konden of er zelfs in meegaan.

Een probleem van zo'n instelling is, dat je altijd als die luis in de pels wordt ervaren. Niet omdat wat je zegt niet deugt, maar juist omdat dat wat je zegt wel deugt. Dat doet nogal eens pijn. Zo veel instituties hebben het eigen zicht op de oorspronkelijke waarden verloren, dat ze zich als door een wesp gestoken voelen wanneer er iemand vanaf de zijlijn (of van binnenuit, dan heet het 'klokkenluider') eventjes komt vertellen waar ze de weg zijn kwijtgeraakt.

Het mooie van die critici is echter dat ze je herinneren aan 'het waarom', de ontstaansreden waarom je in het leven bent geroepen. De waarden waarmee je, bevlogen en nog zonder bureaucratische ballast, aan je missie bent begonnen.

Mensen die kritisch zijn stellen de fundamentele vragen.

Je moet er maar tegen kunnen...