Onderwijs - we managen kinderen

Door Mark Weghorst

Van welzijn naar onderwijs. De markt van prestatie en succes: een aanklacht anno 2025

In 1979 waarschuwde Hans Achterhuis dat het welzijnswerk zich ontwikkelde tot een markt: een systeem dat geluk, zorg en welzijn verkocht als producten, en zo mensen afhankelijk maakte van de hulp die hen zogenaamd bevrijden moest. Vijf decennia later heeft zijn profetie zich voltrokken; niet alleen in het welzijnswerk, maar ook in het onderwijs. Wat destijds de “markt van welzijn en geluk” was, is nu de markt van prestatie en succes geworden. Opnieuw dreigen we onze ziel te verkopen aan de god van de maakbaarheid.

We zeggen dat we kinderen vormen, maar we managen ze. We spreken over ontwikkeling, maar bedoelen optimalisatie. We willen preventie, maar creëren paniek. Elke leerling is een risicoprofiel, elke leraar een uitvoerder van protocollen. Achterhuis schreef dat preventie de vraag naar hulp niet verkleint maar vergroot. Precies dat gebeurt nu in onze scholen. Hoe meer we “vroeg signaleren”, hoe meer problemen we vinden. Het kind dat nog gewoon verlegen was, heet plots “sociaal-emotioneel kwetsbaar”. Het kind dat dromerig is, krijgt een label, een plan, een interventie.

De school is niet langer een gemeenschap van leren, maar een zorgfabriek geworden, vol experts, coaches, trajecten, formats. We spreken over “inclusie”, maar bedoelen: iedereen moet in het systeem passen. Wie niet past, krijgt begeleiding tot hij dat wél doet. Zo produceren we aan de lopende band gemeten geluk en genormeerd gedrag. Achterhuis huivert bij de aanblik: dit is de totale preventie, van de wieg tot het schoolbord.

We zijn verslaafd geraakt aan cijfers, dashboards, kwaliteitskaarten. De bureaucratie vreet de ziel uit het onderwijs. Leraar en leerling zijn objecten in een spreadsheet. De menselijke maat (het alledaagse gesprek, de oprechte verwondering, de begrijpelijke fout, het niet-weten) wordt verdrongen door meetbare output. Wanneer het kind niet opleeft naar de norm, staat het protocol klaar. De onderwijzer, ooit een vrijdenker met een morele opdracht, is nu een functionaris in een preventieprogramma.

Maar onderwijs is geen fabriek, geen beleidsinstrument, geen geluksfabriek. Onderwijs is een riskante, existentiële onderneming: het is leren leven met wat niet te beheersen valt. Wie opvoedt, moet durven falen; wie leert, moet mogen struikelen. De school zou de plaats moeten zijn waar we oefenen in vrijheid, niet waar we leren functioneren in systemen van controle.

Laten we dus breken met de illusie van totale maakbaarheid. Stop met het idee dat elk kind alleen via begeleiding, coaching en data tot bloei komt. Stop met de preventieve controlezucht die de spontaniteit wurgt. Herstel de autonomie van de leraar en het vertrouwen in het kind. Herontdek de waarde van imperfectie en de schoonheid van leren zonder garantie.

In 1979 schreef Achterhuis dat de mens in de markt van welzijn “gered” wordt door precies datgene wat hem gevangen houdt. In 2025 geldt dat voor het onderwijs: we redden onze

kinderen dood. Wie werkelijk onderwijs wil vernieuwen, moet durven loslaten. Niet méér systemen, maar minder. Niet méér zorg, maar meer vertrouwen.

Alleen dan kunnen we opnieuw leren wat onderwijs ooit was: geen markt van geluk, maar een oefening in menselijkheid.